یائسگی مفهومی است که برای بسیاری از زنان بار منفی دارد و ممکن است زمانی که با آن مواجه می‌شوند دچار ناراحتی و حتی افسردگی شوند. قبل از توضیح کامل علائم و نشانه‌های آن باید به این نکته توجه کنیم که این حالت، روندی طبیعی است که با تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی همراه است و به هیچ عنوان بیماری یا نقص بدنی نیست. حتی می‌توان از این منظر نگاه کرد که تاثیرات مثبتی هم در زندگی دارد و اگر علائم آن را دقیق بشناسیم می‌توانیم مواجهه بهتر و درست‌تری با آن داشته باشیم. از جمله تغییرات مثبتی که در این دوره اتفاق می‌افتد، تمام شدن دردهای پریود و کاهش احتمال ایجاد فیبروئیدهای رحمی است. پس اگر وارد این دوران شده‌اید یا نزدیک به آن هستید، نگران نباشید و به جای نگرانی و ترس، علائم آن را شناسایی کنید تا از این دوره لذت ببرید. در این مقاله تلاش کردیم تا به تمام سوالاتی که ممکن است در ذهن شما ایجاد شود، پاسخ دهیم، سوالاتی مثل:
- علائم یائسگی چیست؟
- از چه سنی شروع می‌شود؟
- دارای چه مراحلی است؟
- یائسگی زودرس چیست؟
- چگونه می‌توانیم این دوران را مدیریت کنیم؟
یائسگی چیست؟
روندی طبیعی در بدن زنان که طی آن، قاعدگی متوقف می‌شود و منظور از این توقف، زمانی است که در سنین یائسگی 12 ماه پیاپی بدون وجود دلیل فیزیکی یا بیماری از آخرین پریود گذشته باشد که به طور ناگهانی اتفاق نمی‌افتد و از چند سال قبل از یائسه شدن، برخی از علائم آن بروز پیدا می‌کند. هر زنی این دوره را به طور متفاوتی تجربه می‌کند و حتی سن بروز آن هم متفاوت است.
شروع سن یائسگی معمولا در چند سالگی است؟
به طور کلی میانگین سن آن در بیش‌تر کشورها 51 سال است و بیش‌تر جمعیت زنان، آن را بین 45 تا 55 سالگی تجربه می‌کنند. البته تعداد بسیار کمی هم قبل یا بعد از این بازه وارد این دوره می‌شوند. به هر حال یائسه شدن در هر سنی که صورت بگیرد، یک فرآیند آنی و ناگهانی نیست و از قبل نشانه‌های آن ظاهر می‌شود، به همین دلیل آن را دارای سه مرحله می‌دانند.
مراحل یائسگی
یائسگی دارای سه مرحله است که هر مرحله شرایط و علائم خاص خود را دارد:
پیش‌یائسگی
این فاز در واقع مرحله گذار از باروری به دوران یائسگی کامل است. در این مرحله میزان تولید هورمون استروژن توسط تخمدان‌ها کم‌تر می‌شود و به همین دلیل قاعدگی و تخمک‌گذاری زنان هم تغییر می‌کند. بنابراین در این مرحله زنان پریود می‌شوند اما نظم قبل را ندارد. منظور از بی‌نظمی پریود، پریود نشدن در برخی از ماه‌ها و همچنین تغییر تعداد روزهای سیکل قاعدگی است. مثلا اگر سیکل قاعدگی شخصی 28 روز بوده، ممکن است در مرحله پیش‌یائسگی 35 روز یا کم‌تر باشد. از دیگر تغییرات پریود در این مرحله، شدت خونریزی است. این امکان وجود دارد که خونریزی شما سبک‌تر یا شدیدتر از مواقع معمول شود. علاوه بر پریود، احتمال بروز این علائم هم وجود دارد:
علائم پیش یائسگی
- مشکلات خواب
- نوسانات خلقی
- گرگرفتگی
- کاهش باروری
- اشتها به غذا
- مشکلات مثانه
یائسگی
زمانی که زنی به سن معمول یائسگی برسد و به مدت 12 ماه متوالی پریود نشود(با شرایط ذکر شده در بالا)، در واقع وارد این مرحله شده است. در این دوران تخمک‌گذاری اتفاق نمی‌افتد و شانس ایجاد بارداری طبیعی به دلیل توقف تخمک گذاری از بین خواهد رفت. علائم یائسگی به طور معمول چهار سال قبل از آخرین پریود ظاهر می‌شود. البته در تعداد محدودی از زنان ممکن است این علائم حتی 10 سال قبل از آخرین قاعدگی به وجود آید که در ادامه آن را توضیح خواهیم داد.
پس‌یائسگی
پس یائسگی که تا پایان عمر ادامه دارد، به حالتی گفته می‌شود که علائمی مانند تغییر خلق و خو یا گرگرفتگی کم شده یا به طور کامل از بین رفته است.. در این دوران شانس ایجاد بارداری طبیعی به دلیل توقف تخمک گذاری از بین خواهد رفت.
علائم یائسگی چیست؟
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، این نشانه‌ها از مرحله اول شروع شده و تا مرحله سوم ادامه دارد. برخی از مهم‌ترین علائم شامل این موارد می‌شوند:
پریود نامنظم
ممکن است پریودهای نامنظم از علائم یائسگی باشد، به طوری که طی چند دوره متوالی مدت زمان پریود تغییر کند یا تعداد روزهای سیکل قاعدگی کم و زیاد شود. البته هر پریود نامنظمی، نشانه یائسگی نیست. در این مورد عامل سن و سایر نشانه‌های آن را هم در نظر بگیرید.
گرگرفتگی
گرگرفتگی یکی از شایع‌ترین نشانه‌هاست که تعداد زیادی از زن‌ها دچار آن می‌شوند. احساس ناگهانی گرما در قسمت‌های بالایی بدن مثل سر و گردن و سینه به طوری که در مواردی باعث ایجاد قرمزی می‌شود.
تعریق شبانه
تعریق شبانه در واقع از اثرات گرگرفتگی در شب است. تعدادی از دانشمندان معتقدند که پایین آمدن میزان استروژن باعث بروز این حالت‌ها می‌شود.
تغییرات خلق و خو
منظور از تغییرات خلق و خو، حالتی است که ممکن است گاهی ربطی به موضوعات و مشکلات روزمره فرد ندارند. کاهش ترشح استروژن و پروژسترون موجب اختلال در ترشح سروتونین می‌شود که به همراه سایر عوامل مانند اختلالات خواب ناشی از یائسگی می‌تواند به شکل نگرانی، احساس غم و اندوه بروز پیدا کند.
کاهش میل جنسی
از آنجایی که تولید هورمون‌ها در این دوره کاهش پیدا می‌کند، **ممکن است** میل جنسی هم کم شود.
خشکی واژن
خشکی واژن در درحالت عادی یا حین رابطه جنسی، از اثرات کاهش سطح استروژن است. در این شرایط روان‌کنندگی واژن کم می‌شود و به دنبال آن دیواره واژن هم نازک شده و قابلیت ارتجاعی آن کم می‌شود. بهتر است برای کاهش ناراحتی‌های ناشی از خشکی واژن حین مقاربت از محصولات روان کننده استاندارد استفاده شود.
پوکی استخوان
کاهش سطح استروژن می‌تواند موجب کاهش استحکام استخوان‌ها شود. زنان در سنین یائسگی باید با مراجعه به پزشک تراکم استخوان و سایر علائم پوکی استخوان را تحت نظر داشته باشند.
سردرد
به دلیل کاهش تولید استروژن، سردرد یکی از حالت‌هایی است که در این دوره به وجود می‌آید. در واقع سردردهایی شبیه به درد میگرن که اغلب زن‌ها قبل از دوره پریود تجربه کرده‌اند، از دردهای این دوران به حساب می‌آید.
خستگی
زنان در این دوران ممکن است دچار خستگی‌های مداوم شوند. علاوه بر تغییرات هورمونی، یکی از دلایل این خستگی کم‌خوابی شبانه بر اثر گرگرفتگی است.
نفخ
کاهش تمایل به نوشیدن آب می‌تواند در اثر کاهش سطح استروژن ایجاد شود. همچنین عدم عملکرد درست سیستم گوارشی آن‌ها بر اثر استرس و تغییر خلق و خو می‌تواند موجب ایجاد نفخ شود.
درد مفاصل
یکی از کارکردهای استروژن، کاهش التهاب مفاصل است و زمانی که استروژن کم‌تر تولید شود، شخص دچار درد مفاصل می‌شود. در دوران یائسگی هم که هورمون استروژن کم می‌شود درد مفاصل ممکن است بروز پیدا کند.
ریزش مو
در اثر نوسانات هورمونی در یائسگی، فولیکول‌های مو کوچک شده و مو نازک می‌شود. در این شرایط مو آهسته‌تر رشد می‌کند و راحت‌تر می‌ریزد.
شکنندگی ناخن
در این دوره، کراتین که از منابع اصلی قوی ماندن ناخن است کاهش پیدا می‌کند و همین امر موجب شکنندگی ناخن‌ها می‌شود.
افزایش وزن
افزایش وزن یکی از علائم شایع در این دوره است که زنان زیادی دچار آن می‌شود. کاهش استروژن موجب کم شدن فعالیت‌های فیزیکی شده و از طرفی به خاطر تغییر در خلق و خو ممکن است فرد دچار تغییر اشتها شود.
یائسگی زودرس
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، زن‌ها معمولا بین 45 تا 55 سالگی دچار یائسگی می‌شوند اما در تعدادی از آن‌ها ممکن است این حالت زودتر رخ دهد. معمولا زمانی که شخص، کم‌تر از 40 سال داشته باشد و با قطع کامل پریود مواجه شود و قدرت باروری از دست دهد، با یائسگی زودرس مواجه می‌شود. این علائم مشابه به نشانه‌هایی است که در همین مقاله به آن اشاره کردیم اما به هرحال ممکن است در مواردی تنها قطع پریود و از دست رفتن قدرت باروری، از علائم آن باشد. به هر حال اگر سن شما کم‌تر از 40 سال است و نشانه‌های یائسگی در بدن شما ظاهر شد اصلا نگران نباشید، شما دچار هیچ‌گونه بیماری خاصی نشدید. این دوره برای همه زن‌ها وجود دارد فقط ممکن است شما کمی زودتر وارد این مرحله شوید که با مدیریت صحیح آن می‌توانید به خوبی آن را کنترل کنید.
چه عواملی باعث یائسگی زودرس می‌شود؟
به طور کلی چند عامل در ایجاد آن موثر هستند که در ادامه درباره تعدادی از آن‌ها صحبت خواهیم کرد.
پرتودرمانی و شیمی‌درمانی
این دو روش درمان سرطان ممکن است باعث نارسایی تخمدان شود که البته به عوامل مختلفی بستگی دارد. برای مثال اگر در ناحیه لگن یا مغز این درمان‌ها صورت بگیرد، احتمال بروز یائسگی زودهنگام بیش‌تر است.
جراحی برداشتن تخمدان
اگر طی یک عمل جراحی، هر دو تخمدان برداشته شود پریود کاملا قطع می‌شود و با کاهش سطح هورمون‌ها، یائسگی زودرس اتفاق می‌افتد. در پی کاهش سطح استروژن، علائمی که به آن اشاره کردیم از جمله خشکی واژن، گرگرفتگی و … رخ می‌دهد.
سابقه خانوادگی
اگر در خانواده شما کسی سابقه یائسگی زودهنگام دارد و شما هم قبل از سن معمول، با نشانه‌های آن مواجه می‌شوید، پس احتمالا دچار آن شده‌اید.
سندرم خستگی مزمن
افراد به دلایل متعدد از جمله دیابت، کم‌کاری تیروئید، کم‌خونی، خواب ناکافی و تغذیه نامناسب ممکن است دچار خستگی مزمن شوند. تحقیقات نشان داده زنانی که دچار این سندروم هستند ممکن است زودتر به یائسگی مبتلا شوند.
بیماری‌های خاص
در برخی موارد، بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید با یائسگی زود هنگام در ارتباط هستند. گرچه این حالت خیلی شایع نیست اما ممکن است سیستم ایمنی برای دفاع از بدن در برابر بیماری، به اشتباه به تخمدان‌ها حمله کند و در نتیجه تولید هورمون صورت نگیرد.
یائسگی زودرس را چگونه تشخیص دهیم؟
در اولین مرحله، خود فرد با بررسی و شناخت تغییراتی که با آن مواجه شده است، می‌تواند قدم بزرگی در تشخیص آن بردارد. اگر علائمی که پیش‌تر به آن اشاره کردیم زودتر از سن معمول ایجاد شود بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید. در مرحله بعدی با تشخیص پزشک، آزمایش سطح هورمون‌ها صورت می‌گیرد.
اثرات یائسگی زودهنگام بر زنان
در بسیاری موارد زنانی که با این اتفاق مواجه می‌شوند، ممکن است به لحاظ روحی دچار بحران شوند و این امر کاملا طبیعی است. اگر شما هم دچار آن شدید به خاطر داشته باشید که یائسگی به هیچ عنوان بیماری نیست و در صورت مدیریت صحیح آن، می‌توانید علائم و نشانه‌ها را کم کرده یا از بین ببرید. در شرایطی که به لحاظ روحی تحت فشار هستید و کنترل و مدیریت آن برای شما دشوار است، می‌توانید به روان درمانگر مراجعه کنید. در ضمن توجه داشته باشید که این اتفاق ممکن است از برخی بیماری‌ها و سرطان‌های وابسته به استروژن مثل سرطان سینه جلوگیری کند.
مدیریت دوران یائسگی
بسیاری از نشانه‌ها و علائمی که به آن اشاره شد، خوشایند نیستند و تعداد قابل‌توجهی از زنان در این دوره با حالت‌های ناخوشایندی مواجه می‌شوند که می‌توان با چند راهکار و روش این دوران رو مدیریت کرد.
راهکار های مدیریت دوران یائسگی
ورزش
ورزش منظم به طوری که سنگین نباشد، فعالیت غدد از جمله هیپوفیز را برای ترشح استروژن توسط تخمدان‌ها بیش‌تر می‌کند و در این صورت کم‌تر دچار گرگرفتگی می‌شوید. در این دوران می‌توانید خود را مشغول ورزش‌های هوازی و قدرتی کنید. اگر بدن شما عادت به ورزش منظم ندارد، بهتر است از دو بار در هفته و هر بار 30 دقیقه شروع کنید و در طول زمان، تعداد دفعات آن را بیش‌تر کنید.
رژیم غذایی دوران یائسگی
می‌خواهیم قبل از اشاره به مواد مغذی که بهتر است در این دوران مصرف کنید، از نبایدهای غذایی صحبت کنیم. مصرف زیاد مواد دارای شکر و کافئین موجب تشدید علائم یائسگی می‌شود.. این مواد باعث افزایش هورمون‌های قشر آدرنال و کم شدن سطح استروژن تخمدان‌ها می‌شود. در مقابل، یکی از بهترین مواد غذایی برای دوره یائسگی سویاست. ترکیبات موجود در سویا مانند هورمون استروژن عمل می‌کند و برای این دوره مناسب هستند. علاوه بر سویا، مواد غذایی حاوی کلسیم باید بیش‌تر از قبل استفاده شود تا از پوکی استخوان جلوگیری شود. از طرفی برای جذب کلسیم باید میزان لازمی از ویتامین دی برای بدن تامین شود. در کنار تمام موارد ذکر شده، مصرف غذاهای دریایی سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 را فراموش نکنید. این غذاها به سلامت قلب و عروق شما که طی دوره یائسگی حساسیت بیش‌تری دارند، کمک می‌کند.
سایر روش‌ها
در کنار سبک زندگی سالم‌تر که پیش‌تر به آن اشاره کردیم، چند روش دیگر هم توسط برخی پیشنهاد می‌شود:
- هورمون‌درمانی
- مصرف قرص ضدبارداری
- انواع روان‌کننده‌ها
- RF
- لیزر
بعضی از این روش‌ها از جمله RF و لیزر برای خشکی واژن به کار می‌رود و توصیه مای‌لیدی به شما این است که همه این موارد را با تجویز پزشک متخصص و زیر نظر ایشان انجام دهید. هر کدام از این روش‌ها ممکن است عوارض خاصی همراه داشته یا با داروهایی که از قبل مصرف می‌کنید تداخل داشته باشد.
کلام آخر
به طور کلی زنان در مواجهه با یائسگی مانند بقیه دوره‌ها و تغییرات بدنی و هورمونی، نیازمند شناخت همه‌جانبه آن هستند. با شناخت و بررسی علائم آن می‌توانید این دوره را به طور صحیح مدیریت کنید و از مرحله جدید زندگی خود لذت ببرید. ما هم در این مقاله سعی کردیم با بیان کامل نشانه‌ها و توضیح مواردی مثل یائسگی زودرس، در شناخت هرچه بهتر آن کمک کنیم. فراموش نکنید که یائسگی مانند سایر دوره‌ها بخشی از زندگی عادی است، پس به هیچ عنوان آن را یک بیماری در نظر نگیرید که نیاز به درمان دارد. این دوره از زندگی زنان، نیازمند مدیریت صحیح و ساده است که پیش‌تر روش‌های آن را توضیح دادیم.
منابع:
Early menopause – NHS (www.nhs.uk)